Biz də bir çox həmvətənlərimiz kimi çoxdan bu suala cavab istəyirik - niyə neft hasil edən ölkənin milli aviadaşıyıcısı (AZAL) ucuz aviabiletlərlə öyünə bilmir? Biz üçüncü amillərindən asılı olmadan özümüz yanacaq çıxarıb istehsal edirikmi? Biz bu məsələni araşdırmağa çalışdıq və bugün mülki aviasiyanın mövcud vəziyyətini sizinlə bölüşürük.

Təyyarələrin yanacaq sərfiyyatı necədir?

Bir təyyarə uçuş başına orta hesabla nə qədər yanacaq sərf edir? Bütün müasir turbojet təyyarələri aviasiya kerosini ilə doldurulur. İstehlak, təbii ki, təkcə təyyarənin növündən deyil, həm də onun yükündən asılıdır.

Orta rəqəmləri götürsək, məsələn, Boeing 787-8 Dreamliner kimi müasir ekonom təyyarələr uçuş saatında təxminən 5 ton reaktiv yanacaq “yandıracaq”. Daha kiçik təyyarələr - Airbus A320 və ya Boeing 737 üçün oxşar uçuş üçün təxminən 2,5 ton lazımdır.

Sərnişin aviasiyası tarixindəki ən “azgöz” layner Airbus A380 olub. Bu layner saatda təxminən 11-12 ton istehlak edir. Təəccüblü deyil ki, bütün dəbdəbə və unikallığa baxmayaraq, Airbus sonda layihəni uğursuzluq kimi qəbul etdi və bu təyyarələrin istehsalını dayandırdı (baxmayaraq ki, bəzi aviaşirkətlərin donanmasında hələ də var).

Əgər AZAL donanmasından danışırıqsa, o zaman bura həm də artıq istehsalı dayandırılmış və heç də qənaətcil olmayan “Airbus A340-500” daxildir – ona uçuş saatına təxminən 8 ton yanacaq lazımdır. Təəccüblü deyil ki, aviaşirkət keçən ilin oktyabr ayında köhnə A340-ları daha yeni Boeinglərlə əvəz etməyi planlaşdırdığını söylədi. Ümumiyyətlə, hazırda təyyarə istehsal edən korporasiyalar arasında əsas “çağırış” yanacaq sərfiyyatı baxımından ən qənaətcil layneri yaratmaqdır.

Aksioma: Bahalı neft - bahalı yanacaq

Aydındır ki, hava nəqliyyatı ilə, eləcə də onun bütün digər növləri ilə daşınmanın dəyəri daha çox onun mexanizmlərini işə salan yanacağın qiymətindən asılıdır. Avtomobil yanacağının - benzin və ya dizelin qiymətinin artması, logistika xərclərinin artması ilə demək olar ki, bütün növ mal və xidmətlərin qiymət artımının zəncirvari reaksiyasına səbəb olur. Sərnişin daşımaları bazarında kifayət qədər təbii vəziyyət müşahidə olunur.

Artıq bir neçə aydır ki, hökumətimizin 2022-ci il büdcəsində qiymətini 50 dollar səviyyəsində müəyyən etməsinə baxmayaraq, neftin qiyməti bir barel üçün 100 dollar ətrafında “sıçrayır”. Mövcud vəziyyət dövlət xəzinəsində kifayət qədər yaxşı profisit yaradıb və indi dövlətin, kobud desək, ehtiyacından çox pulu var. Onlar, məsələn, son iki ildəki iqtisadi böhran səbəbindən təxirə salınmış infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsinə uğurla xərclənə bilər. Sikkənin əks tərəfi ondan ibarətdir ki, neftin qiymətinin qalxması bilavasitə onun bütün emal məhsullarının, o cümlədən, təbii ki, aviasiya kerosininin qiymətinin artmasına gətirib çıxarır. Bu, bazar iqtisadiyyatının aksiomasıdır, onunla mübahisə etmək çətindir.

“Axı biz neft ölkəsiyik!”

“... və daha çox, bizim aviadaşıyıcımız dövlətdir və birbaşa eyni dövlət neft şirkəti SOCAR-dan simvolik qiymətə yanacaq ala bilər...” – belə fikirlər ağıla gəlir. Lakin bu məsələyə daha ətraflı nəzər saldıqda məlum olur ki, buna baxmayaraq, AZAL təyyarə yanacağının ödənişini hansısa sabit tariflə deyil, Platts kotirovkaları ilə ödəməyə keçib.

S&P Global Platts dünyanın müxtəlif regionlarında ticarət edilən neft, neft məhsulları, təbii qaz, neft-kimya məhsulları və sənaye metalları üçün qiymət kotirovkalarının dərci üzrə ixtisaslaşan Amerika agentliyidir.

Bir sözlə, yanacağın qiymətlərinin formalaşması qlobal enerji bazarındakı tendensiyalarla kəsişməlidir.

Son bir ildə aviasiya yanacağının qiymətlərindəki dəyişikliklərin qrafiki

Bu vəziyyətin Azərbaycanda (və bizim kimi digər ölkələrdə) nə dərəcədə ədalətli olması başqa bir sualdır. Bununla belə, ekspertlərin və redaktorlarımızın müşahidələrinə görə, COVID-19 pandemiyasından sonra hava nəqliyyatına tələbatın artmasına baxmayaraq, hava nəqliyyatı qiymətləri “pandemiyadan əvvəlki” səviyyəyə qayıtmağa tələsmir.

Bundan sonra nə olacaq?

Digər nüansıarla yanaşı, hazırda Ukraynada baş verən hadisələrlə bağlı aviasiya bazarında böhranlı vəziyyət formalaşır. Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalar, eləcə də sonuncunun cavabı dünya iqtisadiyyatını gərgin vəziyyətdə saxlamaqda davam edir.

Əgər hava məkanının istismarı baxımından Azərbaycan bir qədər sərfəli vəziyyətə düşübsə (bu barədə bu yazıda yazmışdıq), o zaman bütün digər məsələlərdə qeyri-müəyyənlik hələ də qalmaqdadır.

Yaxşı xəbər budur ki, belə şəraitdə qlobal aviaşirkətlər, hər hansı digər biznes kimi, müştəriləri cəlb etmək istəklərində daha da aqressiv olacaqlar və müvafiq olaraq, sərfəli "yanan" aksiyalar və təkliflər almaq şansı var. Ümid edək ki, AZAL bu məsələdə əcnəbi həmkarlarından geri qalmayacaq və həmvətənlərimizə sərfəli qiymətə səyahət imkanı yaradacaq.

AviaTravel